تاریخ جواهرات با پا گذاشتن انسان بر زمین آغاز می‌شود، که یعنی دوران ماقبل تاریخ. شکل و مفهوم جواهر در آن زمان با آنچه که حالا هست بسیار متفاوت است، به شکلی که موادی که به عنوان زیور استفاده می‌کردند باارزش نبودند و از استخوان حیوان و ماهی، پر پرنده و سنگ‌های رنگی کوچک برای ساخت آنها استفاده می‌شد؛ موادی که از نظرشان زیبا و بادوام بودند. از نظر مفهوم نیز این زیورالات نشانه‌هایی برای هویت، تخصص و جایگاه مردم بودند. از آنجایی که مردم باستانی نحوه تراش دادن سنگ را بلد نبودند، سنگ‌هایی مانند الماس که حالا گرانبها هستند در آن زمان محبوبیت نداشتند. الماس و اینگونه سنگ‌ها از 1300، زمانی که اروپایی‌ها نحوه تراش دادن آنها را یاد گرفتند پرطرفدار شدند.
مردم در آن زمان بیشتر در کنار دریا و رودخانه های بزرگ زندگی می کردند، به همین خاطر از صدف و استخوان و دندان ماهی برای تزئین بدن خود استفاده می کردند. اولین کشف زیورالات نیز یک گردنبند ساده استخوان ماهی است که حدود 25000 سال پیش در غاری واقع در موناکو پیدا شده است. گروه دیگر مردم که داخل زمین‌ها زندگی می‌کردند، برای بدست آوردن غذا حیوانات را شکار می‌کردند و از قسمت های مختلف بدن حیوانات مانند پنجه، شاخ، عاج ماموت، استخوان حیوانات، پر پرندگان و شاخ گوزن به عنوان مواد تزئینی استفاده می‌کردند. همه این مواد هنگامی که حالت طبیعی خود را از دست داده و به شکل‌های پیچیده دیگری در می‌آمدند، در کنار هم به عنوان زیور آلات استفاده می‌شدند. مرسوم بوده که شکارچیان بیش از بقیه از این زیورالات استفاده می‌کردند، زیرا اعتقاد داشتند پوشیدن غنیمت‌های شکار برایشان خوش یمن است و همچنین نشان‌دهنده شجاعت و مهارت شکار آنهاست.
در طول زمان انواع مختلفی از جواهرات ساخته می‌شد، تا جایی که برای هر عضو بدن انسان زیوری وجود داشت: بازوبند، دستبند و انگشتر برای دست، پابند و حلقة پا برای پا، گردنبند و یقه برای گردن و حلقة بینی، شانه، حلقة لب، گوشواره و تاج برای صورت و مو. با تغییر سبک زندگی مردم از کوچ نشینی به سبکی مستقر اجتماعی و پایه‌گذاری اولین تمدن های باستانی، شرایط تغییر کرد. مردم کنار رودخانه‌ها مستقر شدند که منجر به توسعه کشاورزی و بعدها کشف معادنی شد که در آنها فلزات گرانبها مانند طلا و سایر سنگ های قیمتی پیدا کردند.
جواهرات در دوران پیش از میلاد
طی سال‌های 3000 تا 400 پیش از میلاد، کشورهای مدیترانه‌ای و مردم سرزمینی که حالا ایران است در زمینه جواهرات پیشگام بودند. قطعات جواهر در آن زمان شامل مهره‌های سنگی و مومی بودند که نمادی بودند از مسائل معنوی و ستاره‌ها. جواهرات به عنوان دارایی‌های گرانبها به درگاه خدایان پیشکش می‌شدند و برای آراستن مجسمه‌ها به کار می‌رفتند. مصری‌ها نیز از آن دوران جزو مهم‌ترین جواهرسازان بودند، به شکلی که جواهرات باستانی بسیار زیادی، که برای تزئین مومیایی‌ها استفاده می‌شدند و با آنها دفن شده بودند، در معابد زیرخاک رفته کشف شده‌اند. یونانی‌ها نیز 1200 سال پیش از میلاد،جواهرات بسیار غنی و متنوعی داشتند. در ابتدا در جواهرسازی از طرح‌های شرقی تقلید می‌کردند اما با گذر زمان شیوه خود را با الهام از خدایانشان خلق کردند.
جواهرات در قرون وسطی و رنسانس: 1500-1200
مدل‌های مختلف جواهر در آن دوره نشانگر وضعیت جامعه و طبقات مختلف اجتماعی بود. فلزات گرانبها مانند طلا و نقره متعلق به اشراف بود و افرادی که در رده های پایین تر جامعه قرار داشتند می توانستند از فلزات کم‌ارزش‌تر مانند مس و مسوار استفاده کنند. در آن زمان جواهرات رنگی که از مینا و سنگ‌های قیمتی ساخته شده بودند بسیار ارزشمند بودند و مردم معتقد بودند برخی از این جواهرات قدرت‌های جادویی دارند و از صاحبشان محافظت می کنند. ارزش سنگ‌های قیمتی با توجه به رنگ و میزان درخشش‌شان تعیین می شد، نه با تراش‌شان و همچنین سنگ‌های قیمتی یونانی و رومی حکاکی شده از ارزش بسیار بالایی برخوردار بودند.
با پایان سال‌های تاریک و فرا رسیدن رنسانس، صنعت جواهرسازی نیز تحت تاثیر قرار گرفت و بیشترین تغییراتی که از خود نشان داد استفاده از رنگ در هر دو روی قطعات جواهر و پیشرفت در تکتیک‌های تراش سنگ بود که باعث درخشش هرچه بیشتر سنگ‌های قیمتی می‌شد. طی این دوران، حکاکی سنگ که جزو هنرهای باستانی محسوب می‌شود احیا شد و استفاده از پرتره در جواهرات نیز رایج شد.
جواهرات در قرن هفدهم
در این سال‌ها مد جواهرات شکل جدیدی پیدا کرد و برخلاف دهه های گذشته، استفاده از میناهایی با رنگ ملایم و پاستلی در رنگ آمیزی فلزات رایج شد و تکنیک‌های تراش سنگ پیشرفته‌تر شدند. زیور آلات بزرگ و گل سینه بین مردم بسیار محبوب بودند و معمولاً باید به لباس دوخته یا سنجاق می‌شدند. از اواسط قرن هفدهم، برای افزایش سرعت در شمشیربازی از روش‌های جدیدی استفاده شد، بنابراین شمشیرهایی با تیغه‌های کوتاه و منعطف سبُک و کوچک ساخته شدند. با ورود این شمشیرهای جدید، تزئین آنها به یک زیور مردانه محبوب تبدیل شد که آقایان خوش‌پوش از آن استفاده می‌کردند.
جواهرات در قرن هجدهم و نوزدهم
این یک تکنیک هوشمندانه بود که در طول این قرن، الماس‌ها بیشتر در نقره نصب می‌شدند تا رنگ سفید سنگ را بیش از هر زمان دیگر منعکس کنند.جواهرات به یکی از اجزای اساسی زندگی سلطنتی تبدیل شده بودند و استفاده از زیورالات بزرگ معمول بود. از آنجا که صاحبان جواهرات در این قرن از ارزش بالای سنگ‌های قیمتی باخبر بودند، در همان زمان آنها را می‌فروختند یا دوباره در کارهای جواهر جدید استفاده می‌کردند، جواهرات الماس زیادی از این دوران باقی نمانده است.
طی دهه‌های اول قرن بعدی، تمرکز جواهرات روی طرح‌های کلاسیک گذشته بود. طرح‌های جواهرات رومی و یونانی باستانی نیز در این دوره بسیار مورد توجه بودند. طرح‌های گل و میوه نیز از آنجا که نماد دوستی و عشق بودند محبوبیت زیادی پیدا کردند. در ابتدا این طرح‌ها ظریف و ساده بودند اما با گذشت زمان، به طرح‌هایی با ترکیبات پیچیده‌تری از گل تبدیل شدند. جواهرات طرح گل بسیار خلاقانه بودند به شکلی که جواهرسازها رنگ سنگ‌های قیمتی استفاده شده در جواهر را هماهنگ با رنگ‌هایی که در طبیعت وجود دارد انتخاب می کردند.
جواهرات در دوران معاصر: قرن 20 و 21
دوران معاصر پر از طرح‌های جدید و چالش برانگیز است و محدودیت جواهرات روز به روز کمتر می‌شود. موادی مانند سفال، کاغذ و پلاستیک که ارزش کمی دارند به بازار جواهرات راه یافته و مرزهای تعیین شده برای جواهرات سنتی را تغییر داده‌اند.
یکی از مهم‌ترین تغییرات این دوره نسبت به دوره‌های پیش استفاده بیشتر از دستگاه‌ها و تکنولوژی برای ساخت جواهرات است. در گذشته اکثر قطعات جواهر به صورت دستی ساخته می‌شدند، درصورتی که امروزه تجهیزات جواهرسازی پیشرفت چشمگیری کرده است و در روش‌های نوین، بیشتر مراحل ساخت جواهر با استفاده از دستگاه‌ها و طراحی دیجیتالی انجام می‌شود و تنها بخش مختصری به کار دستی نیاز دارد؛ در نتیجه سرعت و کیفیت کار به شکل قابل توجهی افزایش پیدا کرده است. از طرف دیگر، در گذشته در ساخت جواهرات تنها به زیبایی آنها توجه می‌شد اما امروزه کاربرد جواهرات از زیبایی فراتر رفته است و جواهراتی که حامل پیام و مفهوم خاصی هستند و جواهرات شخصی‌‌سازی‌شده رواج زیادی پیدا کرده‌اند. ابداع تراش‌های متنوع برای سنگ نیز یکی از اساسی‌ترین پیشرفت‌هایی است که در دوران معاصر در زمینه جواهرات اتفاق افتاده است.
